تجدید ساختار سازمانی تیم دیپلماتیک ایالات متحده در افغانستان
۲۲ مهر (میزان) ۱۴۰۳ – ۱۳ / ۱۰/ ۲۰۲۴
چندی پیش وزارت خارجه ایالات متحده از تغییر ساختار سازمانی در استراتژی دیپلماتیک خود نسبت به افغانستان خبر داد و سه مقام ارشد را برای مدیریت جنبه های مختلف سیاست خود منصوب کرده است. چنانچه طبق بیانیه مطبوعاتی وزارت خارجه آمریکا در تاریخ ۱ اکتبر، توماس وست معروف به تام وست، نماینده ویژه ایالات متحده برای افغانستان، از سمت خود به مقامی جدید در وزارت امور خارجه ایالات متحده انتقال یافت. در این بیانیه نوشته شد گرچه وست مسئولیت جدیدی پذیرفته، اما آمریکا به افغانستان و حمایت از افغان ها متعهد می ماند.
توماس وست که پیش از این اقدامات دیپلماتیک ایالات متحده در رابطه با افغانستان را رهبری می کرد، اکنون به عنوان رئیس دفتر هماهنگی تحریم ها در وزارت امور خارجه خدمت خواهد کرد و مسئولیت های پیشین او بین کرن دکر، رینا امیری و جان مارک پومرشایم توزیع خواهد شد که هر یک بر بخش مشخصی از سیاست ایالات متحده در منطقه نظارت دارند. تسلط طالبان بر افغانستان، واشنگتن و دیگر پایتخت های غربی را وادار کرد تا مأموریت های دیپلماتیک خود را از کابل به دوحه قطر منتقل کنند. کرن دکر، کاردار سفارت آمریکا برای افغانستان نیز که در قطر مستقر است اعلام کرد به عنوان مسئول پیشبرد سیاست خارجی آمریکا در افغانستان تعیین شده است. بلینکن گفت که از دکر خواسته شده است تا دیپلماسی افغانستان را رهبری کند. مسئول سیاست خارجی جدید آمریکا برای افغانستان اذعان کرد واشنگتن به تعامل عملی و اصولی با حکومت طالبان ادامه خواهد داد. کرن دکر قبلا در برنامۀ تخلیه و اسکان مجدد افغان ها در سال ۲۰۲۱ در واشنگتن دی سی نقش داشت. همچنین وی از سال ۲۰۱۸ الی ۲۰۲۰ میلادی به مدت دو سال به عنوان معاون سفیر در سفارت ایالات متحده آمریکا مقیم کابل، افغانستان فعالیت داشته و از سال ۲۰۱۲ الی ۲۰۱۴ میلادی بعنوان نمایندۀ ارشد غیرنظامی در شرق افغانستان ایفای وظیفه نموده اند. علاوه بر آن در جریان سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ میلادی به صورت جداگانه در ولایات قندهار و غزنی خدمت نمود.
رینا امیری نیز به عنوان نماینده ویژه در امور زنان، دختران و حقوق بشر افغانستان به نقش خود ادامه خواهد داد. رینا امیری با بیش از ۲۰ سال تجربه در زمینه های درگیری در مناطق مختلف از جمله غرب آفریقا، آسیای مرکزی و خاورمیانه، دارای تخصص در صلح، امنیت و مشارکت در فرآیندهای میانجیگری است. همچنین سفیر پومرشایم، یک دیپلمات حرفه ای که قبلا به عنوان سفیر ایالات متحده در تاجیکستان خدمت می کرد، مسئول هماهنگی بین سازمانی و توسعه سیاست در مورد افغانستان خواهد بود.
طبق گفته های بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، “تام به طرز ماهرانه ای دیپلماسی در حوزۀ افغانستان را در یک دوره پیچیده رهبری کرده است.” او بدون اشاره به جزئیات گفت: «چالش های جهانی امروز به همان اندازه پیچیده هستند، و من مشتاقانه منتظر همکاری با او برای هماهنگ کردن استراتژی های تحریم های اقتصادی در کل دولت ایالات متحده با شرکا و ذی نفعان برای دستیابی به اولویت های سیاست خارجی ایالات متحده هستم.»
شایان ذکر است که توماس وست از اکتبر ۲۰۲۱ به این سمت منصوب شد، دو ماه پس از آن که طالبان به قدرت رسید، ارتش افغانستان از هم پاشید و اشرف غنی، رئیس جمهور وقت، کشور را ترک کرد. بدین ترتیب تام وست در اکتبر ۲۰۲۱ به عنوان نماینده ویژه امریکا برای افغانستان منصوب شد. پیش از او، زلمی خلیلزاد این سمت را بر عهده داشت و هر دو در امضای توافق نامه دوحه نقش مهمی ایفا کردند. وست به عنوان معاون خلیلزاد در مذاکرات دوحه فعالیت می کرد. از دید بسیاری منتقدان، گرچه جریان خروج ایالات متحده با میانجیگری دونالد ترامپ و نماینده او در افغانستان، زلمی خلیلزاد، انجام شد؛ اما خروج نابه سامان و آشفته نیروهای آمریکایی از این کشور، بدترین حالت و نهایت از سیاست خارجی دولت جو بایدن محسوب می شود. به هرروی به نظر می رسد که دیپلمات های منتصب در این مقام، خصوصا از سمت مردم نه مطلوب و نه موفق بوده اند. لیکن مقرر شدن آنها در برهه های زمانیِ خاص، بخشی از سیاست خارجی ایالات متحده و در جهت پیشبرد منافعی معین بوده است.
به هرروی، کناره گیری توماس وست از سمتِ قابل توجهی چون نماینده ویژه ایالات متحده در امور افغانستان، سؤالاتی را در مورد آینده دیپلماسی ایالات متحده در قبال افغانستان ایجاد و مسیر پیش رو را با ابهاماتی مواجه ساخته است. در ۱۰ اکتبر سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به سوال شبکه ای خبری درباره جانشینی توماس وست گفت، «اعلامیه ای برای تعیین فردی در این پست نداریم». بدین ترتیب، با توجه به تصمیم اخیر وزارت خارجه آمریکا و اظهارات سخنگوی این وزارت مبنی بر عدم وجود گزینه جدید برای معرفی در این پست، به نظر می رسد که «سمت نماینده ویژه آمریکا برای افغانستان» رسما از ساختار این وزارت حذف شده است.
در این رابطه گمانه زنی های متفاوتی وجود دارد. چنانچه به باور برخی ناظران، ساختار جدید نشان دهنده تمرکز مداوم دولت بایدن بر افغانستان است، به ویژه با توجه به نگرانی های امنیتی مداوم پس از ظهور مجدد طالبان. چنانچه پروفسور حسن عباس از دانشگاه دفاع ملی، تغییراتی از این دست را نشان دهنده عزم واشنگتن برای ادامه حضور در افغانستان، با وجود تبدیل شدن این کشور به مرکز تروریسم توصیف کرد. وی تاکید کرد که ظهور گروه های تروریستی مانند تحریک طالبان پاکستان (تی.تی.پی) که از خاک افغانستان برای حمله به کشورهای همسایه مانند پاکستان فعالیت می کنند، همچنان موضوعی مهم و مبرم برای ایالات متحده است. به عقیده حسن عباس، بعید است تغییر در جایگاه رهبری امور ایالات متحده در مورد سیاست افغانستان آنهم قبل از روی کار آمدن دولت بعدی در ژانویه ۲۰۲۵ به تغییراتی اساسی منجر شود. وی همچنین موضع بالقوه سخت تری را برای تعامل با طالبان تحت رهبری جدید پیش بینی کرده، خاطرنشان ساخت که: «موضع ایالات متحده در رابطه با تعامل با طالبان احتمالا با این تغییر انعطاف پذیری کمتری خواهد داشت».
اما مایکل کوگلمن، مدیر موسسه جنوب آسیا در مرکز ویلسون، این تجدید ساختار و تعدیل نیرو از سوی ایالات متحده را نشانه ای از کاهش علاقه یا منافع آمریکا به افغانستان می داند. چنانچه وی براین باور است که «این حرکت نشان دهنده میزان تمرکز سیاست ایالات متحده در مورد افغانستان می باشد، سیاستی که طی سه سال گذشته تغییر کرده است». کوگلمن خاطرنشان کرد که وزارت امور خارجه بخش اعظم تعامل ایالات متحده پس از خروج از افغانستان را رهبری کرده است و حذف تدریجی بالاترین پست نظارت بر سیاست افغانستان یک تغییر مهم و قابل توجه است. با این حال، موضع رسمی ایالات متحده چنین است که این تجدید ساختار به دولت امکان آن را می دهد که به چالش های متغیر سیاسی و بشردوستانه ای که افغانستان تحت حاکمیت طالبان با آن مواجه است رسیدگی کرده، همچنان از منافع ملی ایالات متحده محافظت نموده و از مردم افغانستان نیز حمایت کند.
در ادامه، برخی دیگر از ناظران، با عدم اشارۀ بیانیۀ وزارت خارجه آمریکا برای تعیین جایگزینی برای منصب تام وست، این جریان را نشات گرفته از ناکامی های دیپلماتیک ایالات متحده در رابطه با افغانستان تحت حاکمیت طالبان و حذف کرسی نمایندگی ویژه آمریکا برای این کشور در ساختار وزارت خارجۀ آن می دانند. چنانچه به گفتۀ ناقدان، ایالات متحده نماینده ویژه خود برای افغانستان را در مقامی دیگر مجددا منصوب کرد و یک پست مهم دیپلماتیک را در میان تلاش های جاری برای تعامل با این کشور تحت حاکمیت طالبان “خالی گذاشت”. در کلیت امر، در حالی که برخی از منتقدان استدلال می کنند که افغانستان به دلیل سایر بحران های جهانی، خارج از فهرست اولویت های سیاست خارجی واشنگتن قرار گرفته است، مقامات وزارت خارجه معتقدند که این کشور همچنان کانون اصلی دیپلماسی ایالات متحده است. این درحالیست که بسیاری منتقدان براین باورند توماس وست طی سه سال فعالیت خود عملکردی مثبت و موفق در ماموریت های خود من جمله نشست دوحه نداشت.
در جریان نشست دوحه در ۳۰ ژوئن و ۱ ژوئیه، توماس وست در نقش نماینده ویژه ایالات متحده آمریکا برای افغانستان، اظهار داشت که ادغام دوباره افغانستان به جامعه جهانی یکی از اهداف مهم کشورهای شرکت کننده در نشست دوحه بود. همچنین ودانت پتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد که توماس وست، نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان برای رهایی دو شهروند زندانی ایالات متحده نزد طالبان، بر هیئت آنان در نشست دوحه فشار آورد. لیکن به باور برخی ناظران و سیاستمداران آمریکایی، وست در هیچ یک از این موارد موفق نبود. چنانچه سرنوشت محمود حبیبی، رایان کوربت و جورج گلزمن، سه شهروند آمریکایی که به اتهام های مختلف در اسارت طالبان بوده اند، مبهم ماند و حتی خانواده محمود حبیبی اعلام کردند طالبان او را به القاعده سپرده است.
آنگونه که رضا قاسمی دیپلمات پیشین وزارت خارجه افغانستان در اسپانیا به دویچه وله اعلام کرد، وست در سه سال گذشته در دستیابی به راه حلی برای بن بست سیاسی افغانستان ناکام بود. چنانچه به گفتۀ قاسمی: «وست و تیم او نتوانست به یک توافق سیاسی بلند مدت یا راه حل پایدار برای آینده افغانستان برسد و افغانستان همچنان یک کشور بی ثبات باقی مانده است.»
محمد هاشم دانش، تحلیلگر مسایل سیاسی نیز به دویچه وله گفت توماس وست در سه سال گذشته دستاوردی در عرصه دیپماسی نداشت زیرا به گفته او در این مدت «طالبان هیچ یک از خواست های ایالات متحده را نپذیرفتند. او نتوانست حتی یک بار با ملا هبت الله آخندزاده رهبر طالبان ملاقات کند.»
گرچه توماس وست به دلیل فاصله گرفتن از گروه های ضد طالبان و حفظ لحن ملایم تری در برخورد با مقامات این گروه مورد نقد و انتقادات بسیاری حتی مردم افغانستان قرار داشت (چنانچه می توان گفت در دوران تصدی وست، وی چندین سفر به کشورهای همسایه داشت. اما نهایتا در متقاعد کردن این کشورها برای استفاده از نفوذ خود برای تغییر سیاست ها و رفتار طالبان ناموفق بود)؛ اما گویی این موجِ مقابله با ناکارآمدیِ توماس وست، از سمتِ طالبان نیز برخاسته بود. چنانکه انتقادگرایی طالبان از وست، نهایتا به تامل ایالات متحده در بابِ کنار زدن وست و حذف وی از این منصب سیاسی مهم منجر شد. چنانچه به گزارش طلوع نیوز در تاریخ ۲۷ ماه می ۲۰۲۴، ذبیح الله مجاهد سخنگوی امارت اسلامی سفرهای توماس وست نماینده ویژه آمریکا برای افغانستان را “بی فایده” خواند. مجاهد در نواری صوتی که از سوی رادیو تلویزیون ملی افغانستان منتشر شد افزود تا زمانی که آمریکا به طور مستقیم با طالبان ارتباط نداشته باشد، سفرهای “کلیشه ای و حاشیه ای” وست درد افغانستان را دوا نمی‌کند. او گفت این سفرها برنامه آمریکاست و ارتباطات مستقیم و راه حل های دیپلماسی برای افغانستان مهم است.
در هر روی خالی گذاشتن یک پست کلیدی در مسیر تعامل با طالبان آنهم در زمانی که بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه نه تنها در حال قوت بخشیدن به مراودات سیاسی و اقتصادی خود می باشند، بلکه برای برداشته شدن تحریم ها از دولتِ خودخواندۀ طالبان و رسمیت بخشی به حاکمیت آنها بر افغانستان تلاش می کنند، امری پیچیده و عجیب است. جندی پیش در حاشیۀ آخرین نشست فرمت مسکو، روسیه اعلام کرد ما بار دیگر از کشورهای غربی می‌خواهیم که مسئولیت خود را در قبال بازسازی افغانستان پس از جنگ به رسمیت شناخته، تحریم ها را لغو نموده و دارایی هایی را که از کابل تصاحب شده است را به آنها بازگردانند.
اما برخی تحلیلگران نظیر محمد هاشم دانش نظر دیگری دارند. به باور ایشان، یالات متحده نگران است تا مبادا افغانستان به چین و روسیه تمایل پیدا کند به همین دلیل احتمالا آمریکا در آینده «یک نماینده قوی، نظامی و استخباراتی برای افغانستان تعیین خواهد کرد.» به اعتقاد دانش، ایالات متحده انتخاباتی پیش رو دارد و پس از انتخابات با تعیین یک نماینده دیگر برای افغانستان، استراتژی جدید خود را برای افغانستان اعلام خواهد کرد.
شاید در همین راستا بتوان به صحبت های مقامات آمریکایی اشاره داشت. پیشتر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده تاکید کرد که تعهد واشنگتن به این کشور جنوب آسیا “یک اولویت همیشگی باقی می‌ماند”. همچنین متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه، در پاسخ به سوال خبرنگاران مبنی بر اینکه که آیا افغانستان همچنان اولویت سیاست خارجی ایالات متحده است، گفت: «البته که هست. و ما به همکاری در افغانستان ادامه خواهیم داد. این یک اولویت پایدار باقی می ماند.»
اما به نظر می رسد برخی سیاستمداران و دیپلمات ها نظری مخالف داشته باشند. چنانچه آصف درانی که تا ماه گذشته به عنوان نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان خدمت می کرد، اذعان داشت که بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده، از دست طالبان بابت رفتار آنها با زنان و فقدان یک دولت فراگیر در کابل، ناامید هستند. همچنین به گفتۀ وی، جنگ در اوکراین و غزه توجه واشنگتن را از وضعیت افغانستان منحرف کرده است. درانی گفت: «کاملا بدیهی است که افغانستان حداقل در حال حاضر در فهرست اولویت های ایالات متحده نیست.»
به هرروی باید اشاره داشت در حالی نماینده ویژۀ ایالات متحده در افغانستان منصب خود را ترک کرد که سیاست تعامل ایالات متحده با طالبان در دوران تصدی وی در رابطه با مهمترین مسائل حقوق بشری افغانستان از جمله تشکیل دولتی فراگیر و ضمانت حقوق زنان/دختران و اقلیت ها بی ثمر بود و ظاهرا تنها اقدام عملی وی در مسیر کمک های اقتصادی به طالبان بود. چنانچه مختار وفایی در وب سایت ایندیپندنت فارسی اشاره کرده است که در اکتبر ۲۰۲۲، توماس وست از چاپ ۱۰۰ میلیارد اسکناس افغانی جدید در لهستان خبر داد و گفت این پول ها به بانک مرکزی افغانستان تحت سلطه طالبان تحویل داده می شود. به گفتۀ وفایی، این اقدام در کنار کمک های نقدی ایالات متحده و تزریق پول نقد به بازارهای افغانستان در ماه های نخست سلطۀ طالبان بر افغانستان، بخشی از تلاش توماس وست در ایجاد ثبات در بازار داخلی افغانستان و جلوگیری از سقوط بانک ها و پول ملی افغانستان بود که در جبران کمبود نقدینگی در افغانستان نقش موثری داشت.