از میزبانی در تهران تا صندلی خالی در دوحه: ایران در کجای پازل صلح افغانستان ایستاده است؟
از میزبانی در تهران تا صندلی خالی در دوحه: ایران در کجای پازل صلح افغانستان ایستاده است؟
۲۶ شهریور(سنبله)۱۳۹۹-۲۰۲۰/۹/۱۶
افغانستان در حساس ترین لحظات تاریخی خود پس از کنفرانس بن قرار دارد. شروع مذاکرات بین الافغانی در قطر پس از ماه ها انتظار و تلاش و پشت سرگذاشتن موانع بسیار همه نگاه ها را به سمت دوحه جلب کرده است. در این میان تمام بازیگران دخیل در این فرآیند با هدف کمک و تلاش برای به نتیجه رساندن این مذاکرات خود را به قطر رساندند و یا هم در پیام هایی تصویری اعلام همکاری کردند. به عبارت دیگر، جدی شدن روند صلح و امنیت در افغانستان پای تمامی بازیگران منطقه و فرامنطقه ای را به دوحه کشاند. اما در این میان جای خالی قدیمی ترین و نزدیکترین همسایه افغانستان کاملا مشهود بود “تهران”. ایران من حیث یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین کشورهای منطقه نقش مهمی در حوادث این کشور دارد. همچنین، روابط تاریخی ایران و افغانستان درک بهتری از جایگاه این کشور در روند مذاکرات را نشان می دهد. جمهوری اسلامی از اثرگذاری در جریانهای مهم افغانستان برخوردار است. حمله شوروی به این کشور و حمایت از نیروهای مجاهدین، حمله آمریکا به افغانستان و همراهی نیروهای نظامی تهران نسبت به مواضع طالبان در سال ۲۰۰۱ و نقش تهران در کنفرانس بن و تشکیل افغانستان جدید نشان از مهم بودن این کشور در جریانات افغانستان است.
نقش ایران در روند مذاکرات بین الافغانی و صلح افغانستان نیز کاملا مشهود و قابل درک است. با طولانی شدن جنگ در افغانستان و تغییر جایگاه طالبان همه کشورها به این نتیجه رسیدند که این گروه قابل حذف نیست. تهران نیز به این درک رسیده است که حذف و یا هم بی توجهی به طالبان عواقب خوبی برای منافع ملی این کشور ندارد. گمانه هایی از ارتباط نزدیک بین این گروه و ایران مبنی بر کمک های تسلیحاتی تهران از طالبان و دیدارهای پنهانی وجود دارد که همواره با رد این ادعا از سوی ایران مواجه بودیم. به همین جهت، این کشور برای رفع این اتهامات و تثبیت جایگاه خود به طور جدی وارد روند مذاکرات و حمایت از دولت افغانستان شده است. علاوه بر این، طالبان و ایران در حال دیدارهای علنی بودند تا جایی که این کشور میزبان گروه طالبان در تهران بود. همچنین، ایران مکررا از روند گفتگوهای بین الافغانی حمایت کرده. در بیانیه اخیر جمهوری اسلامی نیز بر حمایت و اعلام آمادگی در مذاکرات صلح تاکید کرده و سودجویی کاسبکارانه، به ویژه استفاده دولت آمریکا برای بهره برداری انتخاباتی را به شدت محکوم کرده است.
شروع مذاکرات در قطر و جای خالی ایران پرسش های بسیاری را برانگیخته است. تلاش های دیپلماتیک ایران در روند گفتگوها که در هفته های اخیر بسیار افزایش پیدا کرده بود، نتوانست برای این کشور در دوحه یک صندلی حفظ کند. رقابت های بین آمریکا و ایران و کنترل و مدیریت مذاکرات بینالافغانی توسط رقبای ایران، بازیگری پررنگ و تلاش برای حفظ منافع را برای این کشور سخت کرده است. این یک واقعیت است که بی توجهی به ایران و جایگاه این کشور یک باخت برای مذاکرات است. تهران نفوذ قابل توجهی در بین سیاستمداران افغان دارد. این کشور در دوره مجاهدین از جهادگرایان این کشور که حال بخش بزرگی از بدنه سیاست در افغانستان را تشکیل میدهند حمایت کرده است. کنارزدن ایران یا تلاش برای کم توجهی به آن در روند مذاکرات اختلالات جدی در سطح داخلی و منطقه را به وجود خواهد آورد و شدت رقابت های منطقه ای را در روند مذاکرات زیاد میکند. به باور آگاهان سیاسی ایران به دلیل داشتن مشترکات تاریخی و فرهنگی با افغانستان مهره مهمی در روند مذاکرات است که قطعا به این راحتی ها کنار زده نمیشود.
فرامرز تمنا استاد دانشگاه معتقد است که فرآیند صلح در افغانستان سه مرحله دارد:صلح سازی،حفظ صلح و ثبیت صلح. مرحله نخست بیشتر به حل و فصل مسائلی در خود افغانستان می پردازد و به توانایی افراد در خود این کشور بستگی دارد. اما در مرحله دوم که حفظ صلح است. نقش کشورهای مهم برجسته می شود. که جایگاه کشورهای مهمی چون ایران در این مرحله مهم است. بهرروی نقش ایران در این روند و سایر جریانات در منطقه قابل اغماض نیست.طبیعتا هیچ کشوری در این جریان مخالف صلح سازی نمی باشند بلکه بسته به منافع خود تصمیم به اقدام و عمل میگیرند. شاید بتوان گفت منافع ایران نیز در این راستاف مقابله با حضور غرب و اهداف نظامی ایالات متحده در افغانستان،ایجاد ارتباطات زمینی با چین،روسیه و جمهوری های آسیای مرکزی برای ثبات و پایداری در جنوب آسیا،توسعه زیرساخت های بندر چابهار و تامین امنیت شیعه است. هرچند نزدیکی های بین دو گروه طالبان سنی و ایران شیعه وجود دارد اما همچنان این روابط پیچیده است و شاید بتوان گفت یک رابطه فصلی است. به گونه ای که با عدم حضور ایران در قطر و نزدیکی این گروه با دوحه از یک سمت و کنترل جلسات به وسیله آمریکا دوباره ایران به سمت دولت کابل چرخش کرد.
درنهایت، نقش ایران در روند مذاکرات بسیار مهم و جدی است. این کشور به عنوان همسایه مهم و تاثیرگذار از بازیگران اصلی است که هرچند با تعلل و تاخیر وارد روند مذاکرات شد اما چشم پوشی از نقش آن و بی توجهی به جایگاه آن قطعا روند مذاکرات را با چالش رو به رو می کند. این یک واقعیت است که جایگاه ایران در پازل صلح افغانستان، مهم و تعیین کننده است. این کشور به هیچ وچه تحمل حذف یا نادیده گرفتن خود را در روند مذاکرات ندارد. بیانیه زودهنگام ایران در روز آغاز مذاکرات علی رغم جای خالی آن در دوحه نشان از عزم جدی این کشور در بازیگری در روند صلح دارد.