اینفوگرافي وضعيت مهاجرين افغان در چهل سال گذشته

۵ دی (جدی)  ۱۳۹۹ – ۲۵ / ۱۲/ ۲۰۲۰

اینفوگرافي وضعيت مهاجرين افغان در چهل سال گذشته

چهل سال پیش، افغان ها از جریان خشونت و درگیری ها در کشور خود فرار، و به سمت مرزهای اطراف پناه بردند. بیش از ۴۰۰۰۰۰ نفر از مردم افغانستان از خشونت های دولت تره کی و امین به رهبری کمونیست ها گریخته و به سمت پاکستان رفتند. اما به مرور زمان و پس از حمله شوروی در شب کریسمس سال ۱۹۷۹، این تعداد از پناهنده های افغانستان به تدریج افزایش یافت. و بدین ترتیب در پایان سال ۱۹۸۰، بیش از چهار میلیون پناهنده افغان در پاکستان زندگی می کردند.

طی چهار سال پس از آن نیز، با افزایش بیش از پنج میلیون پناهنده در پاکستان و ایران، این تعداد همچنان بیشتر شد. پناهندگان افغان یکی از بزرگترین جمعیت های پناهنده در جهان را درطولانی مدت داشته اند.

در طول چهار دهه گذشته، بسیاری از آنها مجبور به ترکِ خانه های خود شده و دیگر هرگز بار دیگر آنها را ندیدند. گرچه برخی از آنها قادر به بازگشت شدند، اما زندگی خود را با موجِ جدیدی از درگیری و خشونت ها گذرانده، یا به جای دیگری از کشور نقل مکان کرده و بیجا شده، و یا مجددا پناهنده شدند.

آمار و وضعیت مهاجران

از یک سو می توان گفت گرچه اردوگاه های پناهجویانی وجود دارد که افغان ها نسل های متوالی در آنها زندگی کرده و در طولانی مدت بخشی از ساختار و بافتِ محلی جامعه را تشکیل داده اند، با این حال افغان ها همچنان در کشورهای دیگر از حقوق خود محروم شده و به طور مدام به اخراج تهدید می شوند.

همچنین از دیگر سو کسانی نیز هستند که سفرهای موفقی به سرزمین های دوردست، مانند ایالات متحده آمریکا و اروپا داشته اند و سرانجام به آرامش و عزتی رسیده اند که مدتها از آن دور بوده اند.

همچنین در مقابل برخی دیگر از مهاجرانی نیز وجود دارند که کمتر خوش شانس بوده و به اجبار به کشوری برگردانده شدند که اکنون خطرناک تر از زمان ترک آنهاست و یا اینکه آنها در شرایط غیرانسانی بازداشت می شوند.

در حال حاضر بیش از ۲٫۶ میلیون پناهنده ی ثبت شده در جهان از کشور مبداءِ افغانستان وجود دارد –یعنی کشوری با بیش از یک نفر در ده نفر از کل پناهندگان و مهاجران، و دومین کشور با تعداد بالای مهاجران پس از کشور سوریه-. از دیگر سو مدارک تعداد زیادی از افراد نیز، به صورت مستند ثبت نشده یا در حال حاضر پناهجو هستند.

همچنین بیش از دو میلیون نفر وجود دارند که به دلیل درگیری های مداوم آواره و بیجا شده اند. در سال ۲۰۱۸، هیات معاونت سازمان ملل در افغانستان (یوناما) بالاترین میزان مرگ غیرنظامیان را، از جمله بالاترین تعداد کشته شدگان کودک در درگیری ها را تا کنون ثبت کرده است. بنابراین حدودا ۱۱۰۰۰ تلفات وجود داشته که شامل ۳۸۰۴ کشته و ۷۱۸۹ زخمی است.

جامعه جهانی؛ پناهجویان و پناهندگان افغان

برطبق گفته دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (اوچا)، سال گذشته همچنین بیش از ۳۶۰،۰۰۰ نفر در اثر جنگ و درگیری آواره شده اند. در گزارشی که در ژوئن ۲۰۱۹ منتشر شد، موسسه ی بین المللیِ صلح و اقتصاد اعلام کرد که افغانستان “دربردارنده ی حداقل صلح” در جهان بوده و جایگزین سوریه شده است.

علیرغم این وضعیت خطرناک، جامعه جهانی همچنان نسبت به پناهجویان و پناهندگان افغان یک بی تفاوتیِ بی رحمانه و غیرانسانی نشان می دهد؛ پناهندگان و پناهجویانی که تعداد زیادی از آنها را به اجبار از اروپا، ایران و پاکستان برگردانده شده، یا تحت شرایط سنگدلانه ای در اردوگاه های موقتیِ خارج از کشور استرالیا در جزیره مانوس و نائورو سکونت دارند.

به گفته چالوکا بیانی، گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد حقوق بشر آوارگان داخلی، بازگشت اجباریِ این افراد از اروپا، پاکستان و ایران به بی ثباتی در افغانستان دامن می زند. “این افراد نمی توانند در روندِ زندگی اقتصادی و اجتماعی افغانستان جذب شوند. چالوکا بیانی در سال ۲۰۱۶ در این رابطه هشدار داد که دولت به وضوح اعلام کرده است که، “ببینید، ما ظرفیت نداریم”. (Reliefweb, 2019)

اروپا

در سال های اخیر، کشورهای نروژ، هلند، سوئد، انگلستان، آلمان، اتریش، فنلاند و ترکیه ده ها هزار افغان که درخواست پناهندگی آنها رد شد را، به اجبار بازگردانده اند. این بازگرداندن ها نقضِ آشکارِ اصل نان رفولمان (عدم استرداد، ممنوعیت اخراج، برگرداندن اجباری یا کوچ اجباری/ و یا حق عدم فرستادنِ افراد به کشوری که ممکن است در معرض نقض جدی حقوق بشر باشد) است.

طبق آمارهای رسمی اتحادیه اروپا، بین سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶، تعداد افغان هایی که از کشورهای اروپایی به افغانستان برگردانده شده اند تقریبا سه برابر شده است، یعنی: از ۳،۲۹۰ به ۹۴۶۰ نفر. این بازگشت ها، با کاهش قابل توجه در شناسایی و تاییدِ درخواست های پناهندگی، از ۶۸ درصد در سپتامبر ۲۰۱۵ به ۳۳ درصد در دسامبر ۲۰۱۶ مرتبط است.

افرادی که به اجبار بازگردانده شدند شامل کودکان بی سرپرست، بزرگسالان جوانی که هنگام ورود به اروپا کودک بودند، و افرادی که پیشتر هرگز در افغانستان زندگی نکرده بودند، می شدند. افرادی که برگشت داده می شوند گاها شامل کسانی هستند که زخمی شده، مرتکب خودکشی شده، یا در ترسی دائمی زندگی کرده اند.

دولت های اروپایی گویی بدون آگاهی دررابطه با وضعیت خطرناک افغانستان، زمانی که اتحادیه اروپا “راهکار مشترک برای آینده”؛ همان توافق نامه ی بازگشت پناهجویان افغان را امضا کرد، این توافق نامه را به رسمیت شناختند. در یک سندِ به بیرون درز یافته و لو رفته، آژانس های اتحادیه اروپا “وخیم تر شدن وضعیت امنیتی و تهدیدهایی که مردم افغانستان در معرض آن قرار دارند”،

همچنین “سطح ثبت شده از حملات تروریستی و تلفات غیرنظامیان” را تأیید و تصدیق کردند.

با این حال آنها با بی اعتنایی و بی رحمی اصرار داشتند که “احتمالا بازگشتِ بیش از ۸۰،۰۰۰ نفر در آینده نزدیک ضرورت دارد.” شواهد معتبری وجود دارد که نشان می دهد این “ضرورت” به شکلی از فشار بر دولت افغانستان ابراز و نمایان شده است. ترکیه مسئول بیشترین تعداد از بازگشت های اجباری بوده است، در طی دو سال گذشته ده ها هزار افغان در بازداشت و در شرایطی وحشتناک و بدون حمایتِ پس از عودت، بازگردانده شده اند.(Reliefweb, 2019)

هم چنین در ادامه ی مهاجرتِ پناهندگان افغان به کشورهای اروپایی، از دیگر سو می توان در رابطه با تحرکات و جابه جایی های مهاجران و پناهندگان افغان در جنوب غرب آسیا ارقام و آمار موجود را ارائه داد.

لیکن باید توجه داشت که به دلیل مناطق مرزی متخلخل، نفوذ پذیر و دورافتاده، و همچنین دسترسی محدود به پناهندگان و پناهجویان، دستیابی به اطلاعات در مورد این حرکت ها و جابه جایی های افغان، ها، به ویژه در جنوب غربی آسیا، دشوار است. علاوه بر این، این دست تحرکات و جابه جایی هایِ گاه و بیگاه، عموما مخفیانه هستند و تأیید آنها دشوار است.

حدود ۹۰ درصد پناهجویان افغان در جهان در ایران و پاکستان مهمان هستند، اگرچه جمعیت قابل توجهی از آنها در کشورهای دیگر در منطقه آسیا و اقیانوس آرام وجود دارد. (به جدول ۱ توجه کنید)

جدول ۱: سه کشور اول (غیر از ایران و پاکستان) در مهاجرتِ افغان ها

کشور دیگری که غیر از پاکستان و ایران میزبان جمعیت مهاجران افغان می باشد، ترکیه است. ۱۱۶۴۰۳ پناهجو/پناهنده ی افغان، و ۱،۱۹۲ مهاجر افغان در ترکیه اقامت دارند. ۲۹،۴۸۵ افغان در وضعیتی غیرمعمول و خلاف قاعده از ژانویه تا آگوست سال ۲۰۲۰ توسط مقامات ترکیه دستگیر شدند.

همچنین ۶۰۰۰ افغان از ژانویه تا آگوست سال ۲۰۲۰ از ترکیه به افغانستان اخراج شدند. حدود ۲۳،۷۸۰ افغان نیز در سال ۲۰۱۹ اخراج شدند. اما از دیگر سو دررابطه با تازه واردشدگان افغان به اروپا می توان گفت، گرچه تازه واردان افغان به اروپا در ماه آوریل به دلیل محدودیت های مربوط به شیوع ویروس کووید ۱۹، به شدت کاهش یافت اما باز به آرامی از سر گرفته می شوند. از دیگر سو حوادث مستند و مرتبط با اتفاقات دریایی یونان ممکن است منجر به کاهش ورود آنها شود.

شکل ۱: ورود افغان ها به اروپا در مقایسه با سوری ها

مدیترانه به اروپا

افغانستانی ها از ژانویه تا ژوئیه سال جاری (۲۰۲۰) ۱۶ درصد از کل تازه واردان از طریق مدیترانه به اروپا را تشکیل داده اند. از ژانویه تا آگوست سال ۲۰۲۰، افغان ها پس از سوری ها (۳۱۲۰۵ درخواست کننده) دومین جمعیتِ متداول برای درخواست پناهندگی در اروپا را داشتند (۲۰۷۵۰ درخواست). در ژوئیه سال ۲۰۲۰، به ۵۴ درصد از متقاضیان پناهنده افغان در اروپا، حمایت بین المللی اعطا شد.

آلمان بیشترین دعاوی را در این زمینه داراست. بیشترین تعداد تازه واردان افغان به اروپا که در سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد شناخته و مشخص شده اند، در یونان وارد و ثبت شده اند. در ماه اوت سال ۲۰۲۰ گزارش شده است که ۱۷۲۲ کودک افغان، تنها بدون همراه دیگر در یونان به سر می برند (۱۰ درصد کمتر از ژوئیه سال ۲۰۲۰). کودکان افغان ۳۹ درصد کل کودکان بی سرپرست یونان را تشکیل می دهند.

در ادامه می توان به تفکیک تازه واردان افغان به یونان بر اساس جنسیت نگاهی داشت.  (UNHCR, August 2020: 1)

شکل ۲: تفکیکِ سنی و جنسی تازه واردان به یونان

پاکستان

در حال حاضر پاکستان میزبان بیش از ۱٫۵ میلیون مهاجر افغان ثبت شده و یک میلیون دیگر مهاجر افغان ثبت نشده است. ورود آنها به پاکستان از سال ۱۹۷۹، در ماه های منتهی به حمله شوروی به افغانستان آغاز شد. در بالاترین میزان می توان گفت، بیش از چهار میلیون مهاجر افغان در پاکستان زندگی می کردند.

طی سال های اخیر، همان طور که دولت پاکستان بسیاری از افغان ها را برای بازگشت به کشور خود وادار ساخته است، که اغلب نیز از حضورِ این پناهجویان و پناهنده ها به عنوان ابزاری سیاسی در اختلافات با دولت افغانستان استفاده می کند؛ می توان گفت این تعداد به طرز چشمگیری کاهش یافته است.

در حالی که به پناهندگان افغان اجازه داده شده است که آزادانه در پاکستان رفت و آمد داشته باشند، اما از حقوق کمی برخوردارند. پاکستان از امضا کنندگان کنوانسیون ۱۹۵۱ پناهندگان نیست. در نتیجه پناهندگان افغان نتوانسته اند به فرصت های آموزشی و تحصیلات رسمی،

افتتاح حساب بانکی، کار، خرید ملک دسترسی داشته باشند و حتی از دسترسی به خدمات درمانی نیز محروم شده اند. پس از قتل عامِ بیش از ۱۰۰ دانش آموز در پیشاور پاکستان در دسامبر ۲۰۱۴، مقامات پاکستانی سرکوب اردوگاه های پناهندگان را آغاز کردند.

تنها در سال ۲۰۱۶، ۳۶۵،۰۰۰ پناهنده به اجبار از پاکستان به افغانستان بازگردانده شدند، چنانچه دیده بان حقوق بشر این وضعیت را چنین توصیف کرد: “بزرگترین بازگشت اجباری غیرقانونیِ عظیمِ جهان از پناهندگان در چند وقت اخیر”.

یکی از افرادی که در آن سال اخراج شد شربت گل، “دختر افغان” بود که عکس وی در ژوئن ۱۹۸۵ برروی جلد مجله نشنال جئوگرافیک قرار گرفت. برای چندین دهه، چشمان سبز و درخشان شربت گل یادآور اوضاع پناهندگان افغان و وضعیت پاکستان به عنوان میزبان بزرگترین جمعیت پناهنده جهان در آن زمان بود. چندین مرتبه شاهد بودیم که، پاکستان مهلت های خودسرانه و دلبخواهانه و غیرممکنی را وضع کرده است.

همچنین هر بار نیز این تمدیدها با اکراه اعطا می شود. سال گذشته، عمران خان نخست وزیر اعلام کرد که سرانجام به پناهندگان افغانستانی تابعیت اعطا می شود و دهه ها برزخ قانونی پایان می یابد. برای متولدین پاکستان، قانون ملیت به آنها حق شهروندی می دهد – اما این حق هرگز به دلیل اینکه پدرمادرشان پناهنده می باشند، اعطا نشده است. این اقدام به سرعت تغییر یافت و کارت های “سند/مدرک ثبت ” فعلی تا ژوئن ۲۰۲۰ تمدید شدند. (Reliefweb, 2019)

اطلاعات مربوط به جنسیت، قومیت و محل تولد مهاجران در افغانستان، تنها برای دارندگان کارت سند ثبت(PoR) در پاکستان در دسترس است. این داده ها توسط کمیساریایِ عالی پناهندگان سازمان ملل متحد ارائه شده است.

سازمان ملل متحد

از تاریخ ۱۸ مارس ۲۰۲۰، در به روزرسانی اطلاعات گرافیکی پناهندگان افغان در کمیساریایِ عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، چنین بیان شده است که از کل تعداد دارندگان کارت سند ثبت که در پاکستان زندگی می کنند ۵۴٪ مرد و ۴۶٪ زن هستند.

تجزیه و تحلیل بیشتر داده ها از ۱۵ مارس ۲۰۲۰ نشان می دهد که از ۴۶٪ دارندگان کارت سند ثبت برای زنان، اکثریت را زنان بالغ (۲۳٪) و پس از آنها دختران (۲۱٪) و زنان مسن (۲٪) تشکیل می دهند. تجزیه و تحلیل بیشتر نشان می دهد که از ۵۴٪ دارندگان کارت سند ثبت برای مردان، اکثریت را مردان بالغ (۲۸٪) ، پسران (۲۲٪)، مردان مسن (۳٪) تشکیل می دهند. (EASO, 2020: 20)

ترکیب سنی دارندگان کارت سند ثبت(PoR) زن و مرد

باقی مانده دارندگان کارت اثباتِ ثبت در پاکستان(UNHCR, January/February 2020: 1)

روند ثبت نام (دسامبر – ۲۰۱۹ تا فوریه – ۲۰۲۰)؛ تقسیم بندی براساس قومیت و استانِ مبدا

روند بازگشت داوطلبانه ی پناهندگان/مهاجران از پاکستان (مارس-نوامبر، ۲۰۱۹)(UNHCR, January/February 2020: 1)

ایران

ایران پس از پاکستان دومین خانه برای جمعیت بزرگ پناهجویان افغان بوده است. در طی سال های اخیر نیز کشور ایران، خاستگاهِ بیشترین میزان بازگشت به افغانستان بوده است. طبق تخمین کمیساریایِ عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، ۱٫۵ تا دو میلیون مهاجر افغان “فاقد مدرک” در ایران وجود دارد که بسیاری از آنها از چهل سال گذشته در ایران بوده اند.

طبق اعلام سازمان بین المللی مهاجرت سال گذشته تعدادِ ۷۷۰،۰۰۰ نفر از این افغان ها به افغانستان بازگشتند. همچنین تعداد افغان های عودت داده شده از ایران به افغانستان ۴۶۲۰۰۰ نفر بوده است. طبق گفته سازمان بین المللی مهاجرت دلیل اصلی این افزایش سرسام آور، ” مسائل سیاسی و اقتصادی اخیر در ایران” می باشد.

بیشتر افغان ها در بخش های غیررسمی اقتصاد ایران مشغول به کار شده و تأثیر تحریم های ایالات متحده علیه ایران تأثیری جدی برروی افغان هایی دارد که در آنجا قصد امرار معاش دارند. طبق انتظار سازمان بین المللی مهاجرت، در سال ۲۰۱۹ بیش از ۵۷۰،۰۰۰ بازگشت کننده ی افغان از ایران باید وجود می داشت، وضعیتی که وضعیت اقتصادی و انسانی افغانستان را بدتر و وخیم تر می کرد.(Reliefweb, 2019)

اما در رابطه با بازگشت مهاجران افغان از ایران به افغانستان و دلایلِ بازگشتِ آنها، طی ماه های ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۰، می توان به مواردی چون مشکلات مالی در ایران، دریافت ویزای دانشجویی برای تحصیل در ایران، گذراندن مابقی زندگی، ترک اعضای خانواده، ازدواج، تحصیل، مشکلات ثبت اعضای خانواده اشاره کرد.

در ادامه، با نگاهی به دو شکل می توان به روند و پروسه ی بازگشتِ داوطلبانه و اختیاریِ مهاجران افغان از ایران طی سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، و همچنین بازگشت کلی جمعیت افغان و دانشجویان افغان به صورت ماهیانه طی سال های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰  زیر اشاره کرد.

و در نهایت می توان به بازگشتِ داوطلبانه ی مهاجران افغان بر حسب استان های ایران و مناطق درنظر گرفته شده برای بازگشت آنها به افغانستان را در شکل زیر نمایش داد. (UNHCR, January/September  ۲۰۲۰: ۱)

به طور کلی و با توجه با اعداد و ارقام اعلام شده می توان گفت، با بیش از چهار دهه جنگ، افغانستان دستخوش مسائل و مشکلاتی چون خصومت های قومی گردیده و به واسطه ی اثرات یک دولت ضعیف، اقتصاد سیاسی غارتگر، چندپارگی و از هم گسستگیِ ایدئولوژیک، سطح بالای جرم و جنایت، زیرساخت ها و خدمات ضعیف، ظرفیت نهادی ناکافی، و تخریب محیط زیست، ویران شده است.

درهمین راستا می توان گفت، عدم کنترل مقامات بر مناطق وسیعی از کشور یک چالش خاص است. ساختارهای حاکمیتیِ موازی که توسط گروه های شورشی هدایت می شود، همراه با یک اقتصاد غیرقانونی رو به رشد، ظرفیت دولت را برای مقابله و مهار پدیده ی مهاجرت تضعیف می کند. همچنین از سال ۲۰۱۶، بازگشت و ادغام مجدد یک مسئله بسیار بحث برانگیز در داخل و خارج از افغانستان بوده است.

در سال ۲۰۱۶، با توجه به زمینه های داخلی جنگِ جاری، شکنندگی دولت و وابستگی زیاد به کمک های خارجی، رهبران سیاسی در کابل چاره ای جز پذیرش «راهکار مشترک برای آینده» با شرایطی نامطلوب نداشتند. (Quie and Hakimi, 2020: 11)

اعلامیه راهکارِ مشترک برای آینده، در مورد مسائل مهاجرت با افغانستان و توسط دیمیتریس آوراموپولوس، کمیسار امور مهاجرت، امور داخلی و شهروندی، و به عنوان یک “توافق نامه غیررسمی” الزام آور تعریف شده است، و هدفِ آن “ایجاد یک روند سریع، موثر و قابل کنترل برای بازگشتی بدون مشکل، باعزت و منظم اتباع افغانستان” به کشور مبدا خود از طریق روش های غیررسمی می باشد. (Moreno-Lax and Giuffré, ۲۰۱۷: ۱۶)

با این حال، عدم مساواتِ قدرت موجود در این توافق نامه هرگونه مفهوم “مشارکت” واقعی بین افغانستان و اتحادیه اروپا را نفی می کند. گرچه جریان کل عودت کنندگان افغان از سال ۲۰۱۶ تقریبا به نصف کاهش یافته است، اما با وجود ناامنی مداوم در افغانستان همچنان رقم قابل توجهی است (جدول ۱).

جدول ۱٫ تعداد بازگشت کنندگان افغان بر اساس محل منبع ، ۲۰۱۶-۲۰۱۹

با گذشت بیش از ۴۰ سال از حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹، نزدیک به ۵ میلیون افغان به واسطه ی جریاناتِ متوالی از درگیری و جنگ، در خارج از کشور آواره شدند. از این تعداد، ۹۰٪ به ترتیب میزبان جمهوری های اسلامی پاکستان و ایران هستند.

علاوه بر این، بیش از ۲ میلیون افغان امروز در داخل کشور خود آواره و بی جا شده اند. به این ترتیب، سرمایه گذاری و توسعه در افغانستان در جهتِ تقویت زیرساخت ها و حمایت از جوامعِ مهاجر و بی جا شده برای بازگشتی داوطلبانه، ارادی و امن به افغانستان بسیار ضروری هستند.

در ادامه به ارائه ی آمار و اطلاعاتی دررابطه با تعدادِ مهاجرانِ ثبت شده ی افغانستان در دو کشور ایران و پاکستان می پردازیم. لیکن باید در نظر داشت که تعداد قابل توجهی از افغان ها، محاسبه و شمرده نشده و بدون مدرک، در هر دو کشور وجود دارند. (Operational Data Portal, 2020)

همچنین می توان به داده هایی دررابطه با بازگشت پناهندگاه به افغانستان در سال ۲۰۲۰، و همچنین نموداری مرتبط با بازگشت سالانه ی پناهندگان و مهاجرانِ ثبت شده به افغانستان، اشاره داشت. (Operational Data Portal, 2020)

منابع:

– EASO, (2020), “Pakistan Situation of Afghan refugees”, Country of Origin Information Report, European Asylum Support Office

– Quie, Marissa and Hakimi, Hameed, (2020), “The EU and the politics of migration management in Afghanistan”, Research Paper, Asia-Pacific Programme and Europe Programme, Chatham House,https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/2020-11/2020-11-13-eu-migration-management-afghanistan-quie-et-al.pdf

– Moreno-Lax, Violeta and Giuffré, Mariagiulia, (2017), “The Raise of Consensual Containment: From ‘Contactless Control’ to ‘Contactless Responsibility’ for Forced Migration Flows”,: S. Juss (ed), Research Handbook on International Refugee Law (Edward Elgar, forthcoming)

– Operational Data Portal, “operattional portal refugee situation”, (2020), https://data2.unhcr.org/en/situations/afghanistan

– Reliefweb, (2019), “Afghanistan’s refugees: forty years of dispossession”,

https://reliefweb.int/report/world/afghanistans-refugees-forty-years-dispossession

– UNHCR, (January/February 2020), “Pakistan Afghan Refugee Update 1 January—۲۹ February, 2020”, Pakistan – Afghan Refugee Info-graphic Update, Monthly Update

– UNHCR, (January/September 2020), “IRAN AFGHAN VOLUNTARY REPATRIATION – JAN TO SEP 2020 as of 30 September 2020”, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/IRN%20VolRep%20September%202020%20-%20EXT.pdf

– UNHCR, (August 2020), “Onward Movements of Afghan Refugees”, UNHCR STATISTICAL FACTSHEET, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/UNHCR%20August%202020%20Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20External.pdf