برخورد طالبان با زبان پارسی در افغانستان

۶ سنبله (شهریور) ۱۴۰۰ – ۲۸/ ۸/ ۲۰۲۱

یعقوب یسنا

زبان پارسی زبان مردمی در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و… است. در گذشته زبان رسمی و ادبی کشورهای منطقه در هند، آسیای میانه، بخش‌های از خاورمیانه و ترکیه نیز بوده است. بنابراین زبان پارسی نقطه‌ی وصل بین اقوام و فرهنگ‌ها در منطقه بوده و برای شکل‌گیری و توسعه‌ی زبان و ادبیات پارسی افراد از اقوام متفاوت در منطقه، مشارکت کرده‌اند. این مشارکت عمومی در توسعه‌ی ادبیات پارسی موجب شده که زبان پارسی جایگاه زبان دوم را در جهان اسلام داشته باشد. متون دینی به زبان عربی بوده، اما فهم، تفسیر و تاویل دین را زبان و ادبیات پارسی به دوش داشته است.

زبان پارسی پس از ورود انگلیس و روس در منطقه، وسعت خود را نسبتا از دست داد. زیرا استعمار انگلیس و روس استعمار فرهنگی و زبانی را نیز در پی داشت. انگلیس‌ها به جای زبان پارسی در هند زبان انگلیسی را رواج دادند و روس‌ها به جای زبان پارسی در آسیای میانه زبان روسی را رواج دادند.

افغانستان خاستگاه و مهد زبان پارسی است. اما از زمانی‌که انگلیس‌ها، روس‌ها و آمریکایی‌ها وارد افغانستان شدند، نسبت به زبان پارسی برخورد استعماری داشتند. تلاش آن‌ها این بود که به نفاق زبان‌ها دامن بزنند و نخست زبان‌های محلی را در برابر زبان پارسی در افغان‌ستان عَلم و بیرق کنند و بعد زبان‌های خود را به عنوان زبان رسمی و اداری جابه‌جا کنند، طوری‌که در هند، پاکستان و آسیای میانه این کار را کردند. انگلیس‌ها، روس‌ها و آمریکایی‌ها قصد داشتند زبان‌های خود را به عنوان زبان رسمی و علمی در کشور بقبولانند. آمریکایی‌ها چند سال پیش خواستند که تدریس در دانشگاه‌های افغانستان به زبان انگیسی صورت بگیرد. کرزی این خواست آمریکایی‌ها را قبول کرده بود. خوش‌بختانه موقع تطبیق این برنامه به اعتراض مردم رو به رو شد و تطبیق برنامه دچار تعلیق شد.

در افغانستان زبان‌های زیادی وجود دارد که غیر از اوزبیکی، اکثر زبان‌های دیگر از جمله‌ی زبان‌های ایرانی است. زبان پارسی، پشتو، شغنی و… از زبان‌های ایرانی استند. زبان پارسی بیش از هزار سال می‌شود محوری‌ترین زبان در بین زبان‌های ایرانی است. به صورت مشخص در افغانستان سه زبان شناخته شده وجود دارد که زبان پارسی، پشتو و اوزبیکی است. زبان پارسی زبان بیناقومی و مردمی است. زبان پشتو زبان قوم پشتون کشور و زبان اوزبیکی زبان قوم اوزبیک کشور است. اما زبان پارسی به قوم مشخصی تعلق ندارد. زبان تجارت، گفت وگو، فرهنگ، ادبیات و ارتباطات است. معمولا افراد اقوام متفاوت تجارت، روابط سیاسی و فرهنگی خود را با زبان پارسی انجام می‌دهند. اوزبیک‌ها و پشتون‌ها و… به زبان پارسی فعالیت ادبی و فرهنگی می‌کنند. بنابراین به تاکید می‌توان گفت زبان پارسی در افغانستان تنها زبانی است که می‌تواند وحدت ملی را از نظر فرهنگی و روابط اجتماعی تامین کند.

حکومت‌ها گاهی در افغانستان بنابه ناآگاهی، تعصب و… می‌خواهند زبان پارسی را از رسمیت در ادارات دولتی کنار بگذارند. سال‌ها است این تلاش جریان دارد. نخستین تلاش سال ۱۳۴۲ صورت گرفت.

حکومت وقت می‌خواست زبان پارسی را در قانون اساسی نیارود و فقط زبان پشتو را به عنوان زبان ملی و رسمی در قانون ثبت کند. اما اعتراض صورت گرفت. پاسخ حکومت به معترضان این بود که زبان پارسی زبان ایران است. درحالی‌که این ادعا اساس ندارد، زبان پارسی زبان مردم ایران و سایر کشورها است. از آن‌جایی که حکومت این ادعای بی‌اساس را جدی گرفته بود، قرار بر این شد زبان پارسی در افغانستان بنام زبان دری ثبت قانون شود تا تفکیکی بین زبان پارسی در ایران و افغانستان ایجاد شود، گویا زبان دری جدا از زبان پارسی است. واقعیت این است که زبان پارسی در افغانستان، ایران، تاجیکستان یکی است.

غنی نیز به این تفکیک در دوره‌ی حکومت خود زیاد دامن زد و به نفاق زبانی پرداخت. معلوم بود غنی برنامه‌ی نفاق زبانی را از آمریکایی‌ها و انگلیس‌ها می‌گرفت و می‌خواست توسعه‌ی فرهنگی و زبانی انگلیس‌ها را در افغانستان تعمیم بدهد و اجرایی کند. خوش‌بختانه برنامه‌های توسعه‌طلبانه‌ی زبانی انگلیس‌ها و آمریکایی‌ها توسط غنی عملی نشد.

طالبان پس از فرار غنی وارد کشور شدند و فعلا اکثر ولایت‌های کشور در تصرف طالبان استند. در مدتی که طالبان افغانستان را در تصرف دارند، کم‌تر به بحث دو زبانه‌گی افغانستان توجه می‌کنند. دولت افغانستان طبق قانون دو زبان رسمی دارد که زبان پارسی و پشتو است. اما طالبان در اعلامیه‌های رسمی و سخن‌رانی‌های رسمی شان از آدرس دولت رعایت این دو زبانه‌گی را نمی‌کنند. معمولا از یک زبان که زبان پشتو باشد، استفاده می‌کنند. این گونه برخورد از نظر ملی و فرهنگی درست نیست. زیرا موجب تبعیض و… می‌تواند شود. هرگونه تبعیض به وحدت ملی آسیب می‌رساند. طالبان فعلا از آدرس حکومت و دولت افغانستان اعلامیه می‌دهند و سخن‌رانی می‌کنند. بنابراین رعایت هر دو زبان رسمی، پارسی و پشتو الزامی است. در صورتی که در زبان اعلامیه‌ها و سخن‌رانی‌های رسمی حکومت و دولت هر دو زبان رسمی کشور رعایت نشود، بیان‌گر و نشان‌دهنده‌ی تبعیض است.

از آن‌جایی که طالبان پس از بیست سال تازه روی‌کار آمده‌اند و در آغاز راه استند، لازم دیدم که به این مهم اشاره کنم تا به این مهم توجه صورت بگیرد. من اعلامیه‌ها و سخن‌رانی‌های طالبان را از آدرس حکومت و دولت افغانستان پی‌گیر بوده‌ام، متاسفانه دو زبانه‌گی کشور در اعلامیه‌ها و سخن‌رانی‌های رسمی طالبان رعایت نشده است، اگر رعایت هم شده، نادر و کم بوده است.